Blog

İnme (Felç) Tedavisi

Beyni besleyen damarlardan birinin aniden tıkanması ya da kanaması ve bunun neticesinde gelişen nörolojik olaylar silsilesine inme denir. Sıklıkla vücudun bir yarısında aniden başlayan güç kaybı olarak karşılaşırız. Halk arasında “felç” ya da “beyin felci” olarak da bilinir. Aslında inme genel bir durum hali, felç ise inmenin doğurduğu sonuçtur. Dolayısıyla inme geçiren hastaların tümü felç olacak diye bir durum söz konusu değildir.

Klinik

İnme belirti ve bulguları genellikle aniden başlar. Ani çift görme ve konuşma bozukluğu, bilinç bulanıklığı, anlamada güçlük, yerini bulamama, vücudun bir yanında ani güçsüzlük ve denge kaybı, baş ağrısı ve fışkırma tarzı kusma ile kendini gösterir. İnme geçirenlerin büyük çoğunluğunda hemipleji (tek taraflı felç), yarıdan fazlasında üst ekstremite (kol) fonksiyon kısıtlılığı gelişmektedir. Yaşlı hastalığı değildir, her yaşta görülebilir. Son yıllarda hareketsiz yaşam, kötü beslenme ve strese bağlı olarak gençlerde görülme sayısında artış olmaktadır. Dünyada en sık ölüm sebepleri arasında ikinci sıradadır. Temel olarak iki şekilde oluşur:

İskemik inme: Kalpten veya karotisden (şah damarı) pıhtı parçalarının kopup beyni besleyen herhangi bir damarı tıkamasıyla oluşur. Aslında beyin iskemisi, beynin kan akımının olmamasına bağlı oksijensiz kalması anlamına gelir. Ateroskleroza bağlı olarak, damarın kendisinden kaynaklı da gelişebilir. İskeminin gençlerdeki en büyük nedenlerinden biri atriyal fibrilasyon (kalpte ritm bozukluğudur). Bunun dışında miyokard enfarktüsü (kalp krizi), kanda pıhtılaşma sorunu, hipertansiyon, kontrolsüz diyabet, sigara ve alkol kullanımı, obezite ve hareketsiz yaşam inme etyolojisinde rol oynayan önemli faktörler olarak bildirilmektedir.

Hemorajik inme: Genellikle beyinde hipertansiyona bağlı oluşan kanama neticesinde görülür.

Tedavi

Hasta inme geçirdiğini fark eder etmez hiç zaman kaybetmeden 112’yi aramalıdır ve bir inme merkezine ulaşmalıdır. Gelen sağlık ekibi hemen en yakın inme merkezine götürecektir. Aksi durumda geç teşhis ve müdahaleden dolayı kalıcı hasar ihtimali artacaktır. İlk 4-6 saat arası damar yolundan uygulanan özel pıhtı eritici ilaçlarla tıkalı bölge açılabilir, 8 saate kadar mekanik yöntem (trombektomi), özel katater ile pıhtı açıcı girişimler yapılabilir. Beyin kanamalarında kafa içi basıncı azaltmak için cerrahi işlem gerekebilir.

İnmede iyileşmeyi etkileyen faktörler

İskeminin veya kanamanın hangi bölgede olduğu çok önemlidir. Beynin motor korteks de denen hareket bölgelerinde olan iskemi veya kanamalar genellikle ciddi felçler ile sonuçlanır. İnmede müdahalenin erken yapılması hem nörolojik hasarın azaltılmasında, hem de yaşam süresinin uzatılmasında önemlidir. Müdahale ne kadar erken yapılırsa iyileşme şansı o kadar fazladır. Eşlik eden diğer nörolojik hastalık (epilepsi, parkinson, demans vb.) varlığı sonucu olumsuz etkileyebilir. Yoğun bakımda uzun kalan hastalar daha geç ve zor iyileşirler. Erken ve doğru rehabilitasyona başlanan hastaların iyileşmeleri daha kolay olmaktadır. Hastanın tedavideki istek ve katılımı da tedaviyi etkileyen faktörlerdendir. Yaş, cinsiyet, obezite, diyabet ve hipertansiyon da sonucu etkileyen faktörlerdendir.

İnme rehabilitasyonu

İnme tedavisinde rehabilitasyon tedavinin en yorucu ve en uzun kısmını kapsar. Tedavi etkilenim durumuna göre aylar sürebilir, bazen yılı bulabilmektedir. Tedavinin başarılı olması için hasta, hasta yakını, fizik tedavi uzmanı ve fizyoterapist iş birliği içinde olmalı ve birbirleriyle uyum içinde çalışmalıdır. İlaveten nöroşirurjiyen, nörolog, psikolog, diyetisyen, ergoterapist de keza rehabilitasyon ekibinin bir parçasıdır. Rehabilitasyon sonunda çoğu hasta eski bağımsız hayatına kavuşurken, bazı hastalarda birtakım engellilik durumu kalabilmektedir. Unutulmamalıdır ki, inme geçirmiş hastalar iyi bir rehabilitasyon ekibi ile yürüyebilir, konuşabilir, hatta günlük yaşam aktivitelerini bağımsız yapabilirler.

İnme rehabilitasyonunda birçok teknik kullanılır. Genel olarak Bobath, Brunstrom, Johnstrom ve Todd-Davies yöntemleri kullanılır. Beynin hasar görmüş doku işlevini komşu sağlam dokulara öğretme yeteneği vardır. İnme rehabilitasyonunda asıl amaç, kaybedilen yetilerin yeniden kazanılmasıdır (nöroplastisite).

Rehabilitasyona hasta daha yoğun bakımdayken başlamalıdır. Pasif eklem hareketleri ile kontraktür ve spastisite (istemsiz kas kasılması) gelişimi önlenebilir. Bası yaralarını önlemek için her iki saatte bir pozisyonlama yapılır. Spastisite ve kontraktür oluşmaması için el splinti ve AFO uygulaması yapılabilir. Hastaya erken dönemde baş kontrolü, oturma dengesi ve yatak içi dönme çalışmaları yapılır. Kürek kemiğindeki yapışma ve ağrıları önlemek için mobilizasyonlar gereklidir. Omuz, kol, el ve bacaklar tek tek hastanın aktif katılımıyla çalıştırılır. Ayrıca bu dönemde immobilizasyona bağlı akciğer kapasitesinde azalma olabileceği için ihtiyaç halinde solunum rehabilitasyonu da yapılabilir.

Erken dönemde omuz çıkmasına (subluksasyonu) özellikle dikkat edilmelidir. Bu dönemde omuzu tutan kaslar yeterince çalışmadığı için felçli kol sağlam tarafa göre daha düşük ve gevşek haldedir. Yanlış pozisyonlama ve omuzu bilinçsiz şekilde çekmeden dolayı omuz yerinden çıkabilir, buna bağlı olarak ağrılı omuz durumu gelişebilir. Omuz çıkmasını engellemek için özel kinesio-tape (bantlama tekniği) sık kullanılan yöntemdir.

Yine erken dönemde aile bilgilendirmesi muhakkak yapılmalı, patolojik refleksleri artıracak hareketlerden kaçınılmalı, yatak içi kol ve bacak pozisyonlamaları öğretilmelidir. Yapılan egzersizler mutlaka komut vererek hastanın tedaviye aktif katılımı sağlanmalıdır. Hasta oturma ve baş kontrolünü sağladıktan sonra artık daha ileri evre egzersizlere geçilir.

İleri evre egzersizler: Bu dönemde basitten karmaşığa sırasıyla desteksiz dik oturma, omuz-kol eğitimi ve ağırlık aktarma, yüzüstü yatar pozisyonda diz egzersizleri, bel kaslarını kuvvetlendirmek için köprü egzersizleri, köprü pozisyonundayken tek bacak kaldırma (ağırlık aktarma amaçlı), otururken kalça-diz hareketleri, ayak bileğini kendine çekme, destekli ayağa kalkıp oturma, posterior shell (diz desteği) ile ayakta dik durma, izole diz hareketleri, paralel barda yardımlı çalışmalar, sırtüstü yatarken düz bacak kaldırma, yüzüstü pozisyondan emekleme hareketine geçme, yerde emekleme pozisyonunda kol ve bacaklara ağırlık aktarma, emekleme pozisyonunda sağ kol-sol bacak denge koordinasyon çalışması, yerde dizüstü denge çalışmaları, dizüstü pozisyondan bir ayağı öne alma ve ayağa kalkma egzersizleri, ayakta denge- koordinasyon egzersizleri, hemiplejik tarafa yük verme egzersizleri, merdiven inip-çıkma çalışmaları, ayak bileği izole tüm yönlere çalışma, desteksiz yana-öne-geriye yürüme çalışmaları, denge tahtası üzerinde denge- koordinasyon, düz çizgi üzerinde tandem yürüme, omuz-kol-el izole çalışmalar ve el için ince motor aktivite egzersizleri yapılır.

Ayna terapisi: Son yıllarda klasik rehabilitasyon uygulamalarından başka farklı yeni metodlar da uygulanmaktadır. Ayna terapisinde kişi etkilenmemiş uzvunu hareket ettirirken aynadaki görüntüsünü izler. Böylece beyne etkilenmiş tarafın hareketi ile ilgili görsel geri bildirim sağlanmış olur. Bir bakıma beyin, görsel olarak felçli el hareket ediyormuş hissi verilerek kandırılır. Bu yöntemle felçli tarafın hareketinden sorumlu beyin bölgeleri uyarılır

Zorunlu kullanım tedavisi: Sağlam tarafın hareketlerinin engellendiği ve zayıf tarafın kullanılmasının teşvik edildiği bir tedavi yöntemidir. Bu tekniğin, inme sonrası hastaların etkilenen kol-el fonksiyonlarının gelişmesinde hayli etkili olduğu gösterilmiştir.

Hidroterapi : Hidroterapi (havuz terapisi), suyun kaldırma kuvvetinden faydalanılarak hastalıkların ve fonksiyonel kayıpların tedavi edilmesi yöntemidir. Bu yöntemle vücudun taşıdığı yük azalır, normalde yapılamayan hareketlerin yapabilmesi mümkün olur.

Lokomat : Kafa travmaları ve omurilik yaralanmaları, nörolojik veya ortopedik nedenlerden kaynaklanan yürüme yeteneğinin kaybı durumlarında, yürüme yeteneğinin tekrar kazanılması ve geliştirilmesi için kullanılan robotik yürüme rehabilitasyon sistemidir.

Diğer tedaviler:

• Ağrı için TENS, ultrasound, sıcak-soğuk uygulamalar ve duyu eğitimi
• Konuşma terapisi
• Kas atrofisini engellemek için elektroterapi uygulamaları
• Spastisiteyi önlemek için el splinti, posterior shell, pasif istirahat ateli ortezleri
• Gerekli hallerde spastisite için botox uygulamaları
• Düşük omuz, ağrı tedavisi, ayak bileği ve el bileğindeki spastisiteyi önlemek için kinesio-tape bant uygulamaları
• Johnstone splint uygulamaları